In Memoriam: Jan Mans (1940 Heerlen – 2021 Meerssen)

Burgemeester worden

Jan Mans, geboren in wat hij noemde een ‘blij katholiek milieu’. Beide ouders werkzaam in het onderwijs. Dus (tja) het gymnasium was geen probleem. Jan wilde al snel burgemeester worden. Was daar een opleiding voor,  vroeg hij zich af. Hij ging sociologie studeren aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, een voortreffelijke opleiding,  een geschikte voorbereiding voor politiek en bestuur. De oriëntatie op de gemeente was vanaf het begin zichtbaar. Een van zijn afstudeeronderwerpen ging over de gemeentesecretaris, ‘een raar vak’. In 1975 werd hij adjunct gemeentesecretaris in Maastricht tijdens  het tijdvak van burgemeester Baeten. Een van de eerste rooien die op zo’n post kwam in het Maastrichts ambtelijk apparaat.

‘Een zwaarwichtige club’

Maar terug naar het politiek begin. Hij werd rond 1968 lid van de PPR, de Progressieve Partij Radicalen, een afsplitsing in 1968 van de KVP, de Katholieke Volkspartij. Later in de jaren 80/90 is de PPR opgegaan in Groen Links met CPN, de Communistische Partij Nederland, en de PSP, de Pacifistisch Socialistische Partij. Zoals hij zelf zegt werd hij lid  toen de PPR nog een club was van bevlogen hemelbestormers. Toen hij op de KMA in Breda les gaf, tijdens en na zijn dienstplicht, werd hem dat niet altijd in dank afgenomen, maar in de PPR en in progressief Nederland natuurlijk wel gewaardeerd. Zelf zegt hij dat de PPR een veel aardiger club was dan de PvdA, maar ook naïever. ‘We zouden de KVP en andere christelijke partijen wel eens iets anders laten zien. Radicaal maar met plezier. Er mocht gelachen worden, ook over ons zelf.’ Via het Progressief Akkoord (PAK een samenwerking tussen 1969 en 1977 van PvdA, PPR, PSP, ) kwam hij bij de PvdA terecht (volgens de ledenadministratie per 1-1-1971). De overstap van Jan was logisch gezien zijn bestuurlijke oriëntatie, die nadrukkelijk te vinden was bij de PvdA (ook toen al). In Breda werd hij wethouder voor de PvdA/PPR combinatie in Breda (1970-1974). Hij vond de PvdA  ‘een zwaarwichtige club’. ‘Grimmiger, een cultuurshock’. Begrijpelijk als je de geschiedenis kent van de gepolariseerde verhoudingen in de PvdA in die tijd, zeker in Breda, misschien wel vooral in Breda gezien de rumoerige/revolutionaire sociale academie aldaar. “Voor de tweede keer in mijn leven werd ik geconfronteerd met het grote gelijk”. Jan doelt hier op de katholieke kerk en de KVP. Maar toch had hij een zwak voor de ‘hogepriesters van het gelijk’ zoals Joop den Uyl. Zijn lidmaatschap combineerde hij  met een stijl die past bij vele zuidelijke sociaaldemocraten als Thijs Wöltgens en Lilianne Ploumen.  In het volgende citaat komt dit goed tot uitdrukking: ‘Democratie betekent per definitie ruimte geven aan anderen. Plaats inruimen voor andere opvattingen. Openstaan voor de ander. Luisteren dus.’ Een wandtegeltekst waar hij zich de rest van zijn leven aan hield.

Voor Jan was dus ook de persoon en de daarbij horende stijl  belangrijk als visitekaartje van de sociaaldemocratie. Hij had meer met Johannes Rau, “letterlijk hartverwarmend, warm, menselijk en echt, dan met Tony Blair”, “te glad en te eager. “De man van de derde weg. Hij is alleen niet in staat mij duidelijk te maken waar die weg naar toe leidt.”

Vuurwerkramp

Na zijn periode in Breda werd Jan adjunct gemeentesecretaris in Maastricht: op zoek naar zijn burgemeesterschap. Uiteindelijk werd hij in 1982 Burgemeester in Meerssen. Hij was pas de vierde PvdA burgemeester in Limburg (Louw Hoogland 1975 Brunssum, Johan van der Woude 1978 waarnemend burgemeester in Elsloo, Karel Majoor Herten 1981).

Jan bleek de geboren Burgemeester, met groeiende ervaring, en ook ervaringen die je niet wilt hebben: de vuurwerkramp op 13 mei 2000 in Enschede. Maar toen werd wel duidelijk dat Jan een typische crisismanager was. Zijn bestuurlijke loopbaan kent acht Burgemeesterschappen. Het jongetje uit Heerlen had zijn ambitie waargemaakt. Als deskundige op het gebied van rampenbestrijding maakte hij daarna naam in Nederland en Europa: met oog voor de slachtoffers van rampen.

Behalve Limburger was Jan ook Euregiaan en Europeaan. Onvermijdelijk voor een Limburger

Euregiaan, want in Meerssen en Maastricht was de Maas de grens met Belgisch Limburg en in Kerkrade, Enschede en Venlo vormde Duitsland de grens. Dan kun je slechts Euregiaan zijn. Alleen: Jan was dit met hart en ziel. Ook Europeaan was hij vol overtuiging, hij was zelfs voorzitter van de Europese federalistenbeweging (het ideaal van een verenigd Europa). Hij was dan ook meer dan 25 jaar bestuurslid c.q. voorzitter van de Nederlandse delegatie naar het congres van Lokale en Regionale overheden van de Raad van Europa. Hij werd terecht onderscheiden met de ‘Prijs der Gemeenten’ van de VNG en de ‘Pro Merito’ van de Raad van Europa. Hij was columnist in het tijdschrift De Europese Gemeente van 1993 tot 2006. Zijn columns zijn nog steeds interessant om te lezen. Ze zijn gebundeld  in het boek  “Monsieur le President’ van de auteur Drs. Jan Mans in 2007, uitgever Raad der Europese Gemeenten en Regio’s Sectie Nederland. De citaten in dit in memoriam zijn hieruit afkomstig. De columns geven blijk van zijn interesse en kennis van de internationale politiek.

Voorstander van de gekozen burgemeester.

Jan Mans was zijn leven lang voorstander van de gekozen burgemeester. Maar hij was uiteraard al blij toen de burgemeester de facto door de Raad werd gekozen. Toch wilde hij  liever direct door de burger gekozen worden. Hij wilde een democratisch gelegitimeerde functie. Als benoemde burgemeester zitten tussen gekozen Europese burgemeesters vond hij niet bepaald prettig. Hij droomde, zoals hij zei, van zo’n verkiezingsstrijd. (Overigens, een referendum vond hij niets. Voer voor manipulatie.)

Hij werd dus in elke functie benoemd. Opmerkelijk is dat bij benoemingen als waarnemer er nog minder sprake is van een democratische legitimatie. Een prachtig voorbeeld hiervan: De raad van de Gemeente Maastricht ging in 2010 naar de gouverneur om te praten over een waarnemend burgemeester in Maastricht. Ze wilden inspraak in wie het zou worden. Ze waren geharnast naar het Gouvernement getrokken. Maar de Gouverneur was een wijs man. Hij wist wat Maastricht nodig had en de raad wilde. De waarnemer bleek al aanwezig in een zijvertrek: Jan Mans.

Maar beste Jan, toen de raadsleden hoorden dat jij de waarnemend burgemeester werd, was er meteen een overdonderende meerderheid. De volksvertegenwoordigers van Maastricht waren meer dan tevreden met Jan.

Sleuteloverdracht

Maar Jan : ook het volk van Maastricht heeft je toen gekozen en in hun hart gesloten.. Je verkiezingsstrijd was de sleuteloverdracht met Carnaval 2010. Toen jij de opvolger van burgemeester Leers werd was de vraag, die heel Maastricht bezighield,  kan die man de sleuteloverdracht, zeker met die korte voorbereidingstijd, wel aan. Andere capaciteiten waren blijkbaar minder belangrijk. Nou dat bleek. Deze Limburger kon de sleuteloverdracht perfect aan. Jouw triomftocht door de stad naast de prins op die zaterdag was onvergetelijk. De eerste PvdA burgemeester van Maastricht was een feit. Jammer dat je alleen maar tijdelijk waarnemer kon zijn.

Dankbaar

Dankbaar zijn wij voor alles wat jij voor Limburg en de Limburgers hebt gedaan. Het zou teveel zijn geweest om op te sommen . Maar wat blijft is de herinnering aan jou: een wijs mens, een geboren burgervader, een bemiddelaar, een voorbeeld sociaaldemocraat, een aangenaam mens. Dankbaar zijn we ook voor alle familieleden, die met jou dit alles hebben mogelijk gemaakt.

Jan, merci.

Jacques Costongs, Voorzitter gewest Limburg van de PvdA.

Beknopt CV van Jan Mans.

1958 Bernardinuscollege Heerlen (gymnasium)

1964 sociologie aan de Katholieke universiteit Nijmegen

1965 Militaire dienst

1965-1970 Docent Koninklijke Militaire Academie Breda

1970-1974 Wethouder Breda

1975-1982 Adjunct-gemeentesecretaris Maastricht

1982-1988 Burgemeester in Meerssen

1988-1994 Burgemeester in Kerkrade

1994-2005 Burgemeester in Enschede

2005 waarnemend Burgemeester in Venlo

2005-2006 waarnemend Burgemeester in Zaanstad

Voorzitter Kamer van Koophandel Limburg 2006-2010

2010-2011 waarnemend Burgemeester in Maastricht

2011 waarnemend Burgemeester in Moerdijk

2012 waarnemend Burgemeester in Gouda

PS. Burgemeester schrijf ik met een kleine letter m.u.v. Burgemeester Mans. Tja ook oud-wethouders hebben hun principes.